Που βρίσκεται τελικά το σημείο εκείνο που, σα «μια λεπτή κόκκινη γραμμή», αποτελεί το όριο ανοχής- αντοχής- αποδοχής της ελεύθερης έκφρασης; Μήπως μιλώντας για ελευθερία, περιορισμοί δε θα έπρεπε καν να υφίστανται; Σε ζητήματα σαν κι αυτά, εύκολα θα υποστήριζε κανείς ότι δεσμεύσεις τέτοιου τύπου δεν ορίζονται. Βέβαια όρια υπάρχουν, νομικά τουλάχιστον, αναφέρονται ρητά στο σύνταγμα και οι παραβιάσεις τους επιφέρουν κυρώσεις. Πόσο είναι δίκαιο όμως αυτό;
Ο λόγος, σε όλες τις εκφάνσεις του, από την απλή ομιλία ως την τέχνη σα μορφή έκφρασης, φανερώνει τη δυναμική αλληλουχία της σκέψης. Ο λόγος είναι η γνώμη, είναι η άποψη. Αυτό αποτελεί και την πλέον σημαντική αιτία για την κατοχύρωση της ουσιαστικής και πραγματικής ελευθερίας του, μέσα σε μια δημοκρατική κοινωνία. Ο πλουραλισμός των σκέψεων οδηγεί σε πληθώρα διαφορετικών απόψεων, που η ελεύθερη διακίνησή τους κάνει εφικτή μια πιο σφαιρική προσέγγιση των θεμάτων. Οι κρίσεις ποικίλλουν, τα πάντα συζητιούνται και επανεξετάζονται. Είναι μια γόνιμη διαδικασία που επιτρέπει τη δυνατότητα διόρθωσης των σφαλμάτων αλλά και την ενδυνάμωση των αληθινών αξιών. Διπλό το κέρδος της αδέσμευτης έκφρασης, συμβάλλει στην επανεκτίμηση τελικά της ίδιας της αλήθειας, καταλύοντας την έννοια του απόλυτου. Κάθε προσπάθεια λοιπόν για οριοθέτηση του λόγου, περιορίζει τις κρίσεις, άρα οι μονόπλευρες λογικές που δημιουργούνται, είναι πιο εύκολο να παγιδευτούν στη μια τους αυτή διάσταση και να μην αμφισβητηθούν ποτέ.
Και με τις πράξεις; τι γίνεται όταν ο λόγος δεν έχει λέξεις; Όταν δεν ακούγεται; εκεί οι περιορισμοί είναι πιο απτοί; θα έπρεπε να υπάρχουν; Βέβαια τις περισσότερες φορές πολύχρωμα σπρέι βάφουν "τις λεπτές κόκκινες γραμμές", φωτιές τις καίνε και εξαφανίζουν τα όρια. Οι συνέπειες αυστηρές, νομικές διώξεις ατόμων, απαγόρευση έργων τέχνης, φίμωση της «άλλης γνώμης» κατά μια έννοια.
Ο λόγος σαν πράξη λειτουργεί συμβολικά. Σα σύμβολο μπορεί να χρησιμοποιηθεί το οποιοδήποτε υλικό, το οποιοδήποτε μέσο. Ακόμα κι αν αλλάζει ο τρόπος έκφρασης, οι διαφορετικές απόψεις πρέπει να εξακολουθούν να υπάρχουν, να συνεχίζουν να εκφράζονται. Το κόστος του περιορισμού μιας κρίσης είναι σαφώς μεγαλύτερο από αυτό της γνώσης και της απόρριψής της. Το μόνο που θα μπορούσε να αποτελέσει όριο εδώ, είναι ο σεβασμός στον άνθρωπο. Είτε με την προστασία της ατομικής του ιδιοκτησίας, είτε με την αποτροπή άσκησης βίας. Ίσως αυτά είναι και τα μοναδικά σημεία που θα μπορούσε να υπάρχει παρέμβαση, με σκοπό την προστασία των αδυνάμων, ατόμων, μειονοτήτων, μικρών κοινωνικών ομάδων.
Ταυτόχρονα είναι και η μόνη περίπτωση που θα θεωρούνταν ατράνταχτο το επιχείρημα που προβάλουν πολλοί για εναλλακτικότερες και πιο ήπιες μορφές έκφρασης στη διαφορετικότητα των απόψεων. Γιατί βέβαια αν τεθεί ένα τέτοιο θέμα για τον προφορικό ή γραπτό λόγο, ακόμα και αν πρόκειται για χυδαίες λέξεις και φράσεις, θα είναι εντελώς ανυπόστατα τα όποια επιχειρήματα υποστηρίξουν έναν πιο κομψό τρόπο ομιλίας, φυσικά και πιο άδικο για λιγότερο μορφωμένους ανθρώπους με μικρότερη ευχέρεια στη χρησιμοποίηση ενός πλούσιου λεξιλογίου που "θα εσφαζε με το γάντι". Όπως υποστηρίζει και ο καθηγητής συνταγματικού δικαίου κ. Τσακυράκης «δεν υπάρχει πιο ανελεύθερο απόφθεγμα από την αναγκαιότητα του λόγου. Ο λόγος που εκφράζει απόψεις, ιδέες, κριτική είναι εξ ορισμού υποκειμενικός και ποτέ αναγκαίος. Αλίμονο αν υποχρεωνόταν κάποιος να εκφράζεται με συγκεκριμένες λέξεις. Ο πλούτος των λέξεων είναι στην ελεύθερη διάθεση του καθενός για να επιλέξει πώς το μήνυμά του θα είναι πιο αποτελεσματικό και πιο εκφραστικό και όχι πιο αποδυναμωμένο». Άλλωστε οδηγώντας κάποιον να εκφραστεί με συγκεκριμένο τρόπο είναι σα να καθοδηγείται η σκέψη του μέσα από συγκεκριμένους δρόμους, κάτι που θα παρέπεμπε περισσότερο στη λογική ολοκληρωτικών καθεστώτων παρά σε ελεύθερες δημοκρατικές κοινωνίες.
Ο λόγος, σε όλες τις εκφάνσεις του, από την απλή ομιλία ως την τέχνη σα μορφή έκφρασης, φανερώνει τη δυναμική αλληλουχία της σκέψης. Ο λόγος είναι η γνώμη, είναι η άποψη. Αυτό αποτελεί και την πλέον σημαντική αιτία για την κατοχύρωση της ουσιαστικής και πραγματικής ελευθερίας του, μέσα σε μια δημοκρατική κοινωνία. Ο πλουραλισμός των σκέψεων οδηγεί σε πληθώρα διαφορετικών απόψεων, που η ελεύθερη διακίνησή τους κάνει εφικτή μια πιο σφαιρική προσέγγιση των θεμάτων. Οι κρίσεις ποικίλλουν, τα πάντα συζητιούνται και επανεξετάζονται. Είναι μια γόνιμη διαδικασία που επιτρέπει τη δυνατότητα διόρθωσης των σφαλμάτων αλλά και την ενδυνάμωση των αληθινών αξιών. Διπλό το κέρδος της αδέσμευτης έκφρασης, συμβάλλει στην επανεκτίμηση τελικά της ίδιας της αλήθειας, καταλύοντας την έννοια του απόλυτου. Κάθε προσπάθεια λοιπόν για οριοθέτηση του λόγου, περιορίζει τις κρίσεις, άρα οι μονόπλευρες λογικές που δημιουργούνται, είναι πιο εύκολο να παγιδευτούν στη μια τους αυτή διάσταση και να μην αμφισβητηθούν ποτέ.
Και με τις πράξεις; τι γίνεται όταν ο λόγος δεν έχει λέξεις; Όταν δεν ακούγεται; εκεί οι περιορισμοί είναι πιο απτοί; θα έπρεπε να υπάρχουν; Βέβαια τις περισσότερες φορές πολύχρωμα σπρέι βάφουν "τις λεπτές κόκκινες γραμμές", φωτιές τις καίνε και εξαφανίζουν τα όρια. Οι συνέπειες αυστηρές, νομικές διώξεις ατόμων, απαγόρευση έργων τέχνης, φίμωση της «άλλης γνώμης» κατά μια έννοια.
Ο λόγος σαν πράξη λειτουργεί συμβολικά. Σα σύμβολο μπορεί να χρησιμοποιηθεί το οποιοδήποτε υλικό, το οποιοδήποτε μέσο. Ακόμα κι αν αλλάζει ο τρόπος έκφρασης, οι διαφορετικές απόψεις πρέπει να εξακολουθούν να υπάρχουν, να συνεχίζουν να εκφράζονται. Το κόστος του περιορισμού μιας κρίσης είναι σαφώς μεγαλύτερο από αυτό της γνώσης και της απόρριψής της. Το μόνο που θα μπορούσε να αποτελέσει όριο εδώ, είναι ο σεβασμός στον άνθρωπο. Είτε με την προστασία της ατομικής του ιδιοκτησίας, είτε με την αποτροπή άσκησης βίας. Ίσως αυτά είναι και τα μοναδικά σημεία που θα μπορούσε να υπάρχει παρέμβαση, με σκοπό την προστασία των αδυνάμων, ατόμων, μειονοτήτων, μικρών κοινωνικών ομάδων.
Ταυτόχρονα είναι και η μόνη περίπτωση που θα θεωρούνταν ατράνταχτο το επιχείρημα που προβάλουν πολλοί για εναλλακτικότερες και πιο ήπιες μορφές έκφρασης στη διαφορετικότητα των απόψεων. Γιατί βέβαια αν τεθεί ένα τέτοιο θέμα για τον προφορικό ή γραπτό λόγο, ακόμα και αν πρόκειται για χυδαίες λέξεις και φράσεις, θα είναι εντελώς ανυπόστατα τα όποια επιχειρήματα υποστηρίξουν έναν πιο κομψό τρόπο ομιλίας, φυσικά και πιο άδικο για λιγότερο μορφωμένους ανθρώπους με μικρότερη ευχέρεια στη χρησιμοποίηση ενός πλούσιου λεξιλογίου που "θα εσφαζε με το γάντι". Όπως υποστηρίζει και ο καθηγητής συνταγματικού δικαίου κ. Τσακυράκης «δεν υπάρχει πιο ανελεύθερο απόφθεγμα από την αναγκαιότητα του λόγου. Ο λόγος που εκφράζει απόψεις, ιδέες, κριτική είναι εξ ορισμού υποκειμενικός και ποτέ αναγκαίος. Αλίμονο αν υποχρεωνόταν κάποιος να εκφράζεται με συγκεκριμένες λέξεις. Ο πλούτος των λέξεων είναι στην ελεύθερη διάθεση του καθενός για να επιλέξει πώς το μήνυμά του θα είναι πιο αποτελεσματικό και πιο εκφραστικό και όχι πιο αποδυναμωμένο». Άλλωστε οδηγώντας κάποιον να εκφραστεί με συγκεκριμένο τρόπο είναι σα να καθοδηγείται η σκέψη του μέσα από συγκεκριμένους δρόμους, κάτι που θα παρέπεμπε περισσότερο στη λογική ολοκληρωτικών καθεστώτων παρά σε ελεύθερες δημοκρατικές κοινωνίες.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου